Ostatnia to na północy Polski kraina, w której sztuka ludowa zachowała się w reliktach dostatecznych do zarysowania jej obrazu w przeszłości. Była ona tu nawet znacznie bogatsza, bardziej wszechstronna, żywotniejsza i dłużej trwająca niż na leżących na zapleczu tego terenu Kujawach. Wyjaśnienia tego faktu należy chyba szukać w tym, że na Kaszubach każda rodzina zaspokajała po części sama swoje potrzeby domowe. Stawiano samemu owe podcieniowe drewniane chaty, kryte słomą, ozdobione pazdurami, otaczano je płotem z tyczek wyplatanych. Każdy gospodarz posiadał własny warsztat stolarski i rymarski oraz wszelkie narzędzia. Reperacje przy sprzętach, przy domu, sam wykonał i niejedną sztukę dorobił. Przyczynił się czasami niezawodnie do upiększenia chaty. W każdym razie to, co zrobił, było jego pomysłem i nadawało wytworowi cechę oryginalności. Może właśnie dlatego dla sztuki ludowej kaszubskiej najbardziej charakterystyczne są te działy, które wiążą się z chatą i jej wyposażeniem, a nie odnoszące się bezpośrednio do człowieka, jak np. strój. Chata kaszubska charakterem swym należy do typu północnego, to znaczy jest drewniana, o dachu wysokim, dwuspadowym, u szczytu którego napotkać można również szparogi, które jednakże występują stosunkowo rzadko. Cechy znamienne to przede wszystkim szerokość bryły, często pojawiający się podcień szczytowy lub narożny, proste za- szalowanie wysokiego szczytu, które niekiedy przybiera charakter ozdobny, a także wyrzynane w desce pazdury.
